معاون آموزشی اسبق وزارت علوم و استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه آنچه مسلم است آموزش حضوری باید اولویت داشته باشد اما به لحاظ ضرورتِ استفاده از تمام ظرفیت‌ها، لازم است شرایطی فراهم کنیم تا به لحاظ قانونی و حقوقی بتوانیم از فضای مجازی برای تقویت نظام آموزشی بهره شویم. شاید در دوران پساکرونا بتوان به آموزش‌های ترکیبی با رویکرد استاد محوری فکر کرد.
دکتر مجتبی شریعتی نیاسر، استاد دانشگاه تهران و معاون آموزشی اسبق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفتگو با ایسنا درباره وضعیت آموزش مجازی در دانشگاه‌ها اظهار کرد: حدود ۲ سال است که از عمر این شیوه آموزشی می‌گذرد؛ پیش از پاندمی کرونا، اگر پیشنهاد استفاده از فضای مجازی، حتی به عنوان ابزار کمک آموزشی برای تدریس و یادگیری مطرح می‌شد، نه تنها مقبول واقع نمی‌شد؛ بلکه آن را سرزنش هم می‌کردند.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه پیش از کرونا تصور می‌شد آموزش مجازی، شیوه‌ای است که تنها در اختیار دانشگاه پیام‌نور است، توضیح داد: آموزش غیرحضوری تقریبا در تمامی دانشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. اگر چه کووید ۱۹ توانست مصیبت‌ها، مشکلات و ناهنجاری‌هایی را در نظام آموزش عالی ایجاد کند اما برکاتی هم به همراه داشت. بطوریکه در دوران این پاندمی، آموزش مجازی به عنوان یک روش موثر و مفید در نظام آموزش عالی کشور پذیرفته شد.
وی ادامه داد: در روزگار پیش از کووید۱۹، استفاده از فضای مجازی به عنوان ابزاری کمک آموزشی بسیار محدود قابل توجیه بود. در شرایط امروز، آموزش مجازی به عنوان ابزاری قدرتمند در نظام آموزش عالی محسوب می‌شود؛ البته زیر ساختهای این روش در اوائل دوران کرونا غیر قابل قبول بود. اساتید هم وجه تمایز بین دو روش مجازی و حضوری را به خوبی نمی‌دانستند. بعضا استادان همان محتوی درسی دوران حضوری را در شرایط آموزش غیر حضوری بکار میگرفتند که چندان بازدهی نداشت.
شرایط در گذر رمان بهتر شد
دکتر شریعتی نیاسر با بیان اینکه وضعیت آموزش مجازی با گذر زمان بهتر شده است، تصریح کرد: اگرچه روند رو به رشدی را تجربه کرده‌ایم اما هنوز با سایر کشورهای پیشرفته فاصله داریم. این فاصله را می‌توان از چند جهت بررسی کرد؛ نخست اینکه زیرساخت‌های اینترنتی جوابگوی ده‌ها میلیون دانشجو، دانش آموز، استاد و معلم که در سراسر کشور در این فضا تحصیل کنند، نیست. جنبه دیگر موضوع مربوط به توانمندی اساتید در بهره گیری از فضای مجازی است. آنها باید در نحوه استفاده از فضای مجازی و چگونگی تدوین متون درسیِ متناسب با آموزش غیرحضوری توجیه باشند. من بر این باور هستم، فاصله خود با جهان را می‌توانیم به سادگی برطرف کنیم و به استانداردهای جهانی نزدیک شویم.
وی در ادامه اظهار داشت: سومین نکته ای که باید مورد توجه قرار داد، مربوط به جنبه های روان شناختی موضوع است. استمرار آموزش‌های مجازی کاهش آموزش حضوری، تضعیف روابط اجتماعی، کاهش تعامل اساتید و دانشجویان را در پی خواهد داشت. هرکدام، نیاز روانشناختی آحاد جامعه است که هیچ‌گاه با آموزش های غیرحضوری تأمین نمی‌شود. با این وجود آموزش مجازی مزایایی هم دارد.
آیین‌نامه‌ها و ضوابط نیاز به بازنگری دارند
دکتر شریعتی نیاسر ضمن اشاره به تداوم آموزش مجازی در کنار آموزش حضوری دانشگاه‌ها در دوران پساکرونا، با بیان اینکه در فضای مجازی غفلت از امرِ «نظارت» می‌تواند آسیب‌های فراوانی بر پیکره آموزش وارد کند، اظهار کرد: بی توجهی به این مهم، به سلامت آزمون و کیفیت تدریس ضربه خواهد زد. به عبارت دیگر باید باید دریافت که آیا اساتید تمام سرفصل‌های مصوب را با آموزش مجازی پوشش می دهند؟ آیا مرجعی برای رسیدگی مستقیم به این موضوع وجود دارد؟ آیا تمام دانشجویان کلاس واقعا در کلاس مجازی حضور می یابند؟ چون ممکن است به صورت صوری در کلاس درس حضور یابند.
وی با بیان اینکه آیین‌نامه و ضوابط آموزشی دانشگاه‌ها در دوران پساکرونا نیاز به بازنگری دارد، تصریح کرد: افزایش طول ترم، کُند شدن روند آموزش مجازی باید در بازنگری مقررات و ضوابط مد نظر قرار گیرد. به طور قطع، دانشجویان نمی‌توانند حدود ۱۲۰ دقیقه در یک کلاس مجازی حاضر شوند؛ اگر این موضوع را بپذیریم که دانشجویان به صورت صد در صدی در کلاس‌های آنلاین شرکت می‌کنند باید درباره حضور دانشجویان در کلاس، تدریس و نظارت بر عملکرد آنها ضوابط جدیدی تعریف کرد.
آموزش مجازی مزایایی هم دارد
وی درباره ویژگی‌های آموزش مجازی اظهار کرد: یکی از مزایا این است، هنگامی که یک واحد درسی بر بستر فضای مجازی ارائه می‌شود، امکان بهره‌برداری دانشجو در چند نوبت فراهم می شود چون داده‌ها و مفاد درسی ذخیره می‌شوند؛ چنین شانسی در آموزش حضوری میسر نیست. استاد در کلاس حاضر می‌شود و مطالب را ارئه می‌دهد. چرا که مطالب ارائه شده دیگر در دسترس نخواهند بود مگراینکه دانشجو مطالب را ضبط کرده باشد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: مزیت دوم این است که علاوه بر کاربران اصلی یک درس که همان دانشجویان رسمی و ثبت نام شده کلاس هستند، افراد بسیاری هم متعاقبا می توانند به صورت همزمان یا غیر همزمان از مطالب کلاس بهره‌مند می‌شوند. به عبارت دیگر با استفاده از آموزش مجازی تعداد جامعه هدف بیشتر می‌شود. مزیت سوم دسترسی همزمان استاد و یا دانشجو به منابع نامحدود در طی برگزاری کلاس است که این امر به یادگیری و یاد دهی درس کمک می‌کند. چون به واسطه دسترسی به این منابع، دانشجو می‌تواند پرسش‌های جدی‌تری درباره‌ی مفاد درسی مطرح کند و استاد نیز امکان بهره گیری از منابع را همزمان با ارائه درس را در اختیار دارد. چنین شرایطی در آموزش حضوری فراهم نیست.
دکتر شریعتی نیاسر با بیان اینکه «مدیریت بر دانش» نیز می تواند مزیت دیگری از آموزش مجازی برای مسئولین مؤسسات آموزش عالی باشد، خاطرنشان کرد: مدیران گروه، روسای دانشکده‌ها، معاونان آموزشی و یا روسای دانشگاه می‌توانند مباحث ارائه شده و عملکرد اساتید را به صورت شفاف و روشن از بانک ذخیره داده‌ها استخراج و ملاحظه کنند. این امکان هم از جهت نظارت بر محتوی و هم از جهت بهره برداری های آینده برای مدیریت دانش، مفید است. مطالب ارائه شده در کلاس ها به عنوان ذخایر علمی دانشگاه محسوب می شود.
توجه به آموزش‌های ترکیبی اهمیت دارد
معاون آموزشی اسبق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اظهار کرد: آنچه مسلم است آموزش حضوری باید اولویت داشته باشد اما به لحاظ ضرورتِ استفاده از همه ظرفیت ها، لازم است شرایطی فراهم کنیم تا به لحاظ قانونی و حقوقی بتوانیم از فضای مجازی برای تقویت نظام آموزشی بهره شویم. روش ترکیبی آموزش مجازی و حضوری باید در کانون توجه تصمیم سازان نظام مدیریت ارشد آموزش عالی قرار گیرد. آموزش عالی باید با رویکرد استاد محوری به سمت روش‌های تحولی گام بردارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: پیش از پاندمی کرونا، آموزش مجازی نه تنها جنبه قانونی نداشت بلکه شرایط ورود به آن هم میسر نبود، در حال حاضر به عنوان یک ضرورت در نظام یادگیری و یاددهی مطرح است. آنچه مسلم است با پشت سرگذاشتن روزهای کرونایی می‌توان از تجارب گذشته استفاده نموده، شرایط مناسبی برای آموزش های ترکیبی فراهم کنیم.
به تازگی کتابی با عنوان «آموزش از راه دور» منتشر شده است که به موضوع تدریس آنلاین و در محیط مجازی می‌پردازد. کتاب اصلی در سال ۲۰۲۰ و در میانه بحران پاندمی کرونا به چاپ رسیده است و مولفان تلاش کرده‌اند با گردآوری تجربیات مدرسان دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف، و آمیختن این تجارب با آخرین نتایج تحقیقات در حوزه روانشناسی یادگیری و آموزش، راهکارهای عملی و کاربردی برای آموزش و یادگیری در محیط مجازی ارائه نمایند.
از ظرفیت دانشگاه پیام‌نور بهره بریم
وی خاطرنشان کرد: دانشگاه‌های متعددی در ایران حضور دارند؛ دانشگاه آزاد اسلامی در بخش غیردولتی، دانشگاه‌های رسمی و تراز اول مثل دانشگاه تهران و صنعتی شریف، فردوسی مشهد، اصفهان و چندین مرکز آموزشی دیگر، دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی مثل نفت، امام حسین، مالک اشتر همچنین دانشگاه‌های مهارتی نظیر علمی کاربردی و فنی‌حرفه ای وجود دارند که برای هرکدام مأموریتی تعریف شده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: دانشگاه پیام‌نور، متولی آموزش غیرحضوری بوده است. تجربه دوران کرونا نشان داد که این دانشگاه در راستای مأموریت خود می تواند نقش یک «هاب» را در سیستم آموزش عالی ایفا نماید. زیرساخت‌های این دانشگاه برای آموزش های غیرحضوری نسبت به سایر مراکز آموزش عالی، قوی‌تر است؛ منابع علمی و درسی در این دانشگاه از دیر زمان تاکنون مستعد آموزش غیرحضوری است.
معاون آموزشی اسبق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خاطرنشان کرد: برخلاف گذشته باید امروز ارتباطات بین المللی را گسترش داد. این موضوع نه تنها برای دانشگاه پیام نور که برای تمامی مراکز آموزشی فراهم گردد، تا بدون دغدغه‌های سیاسی شرایط متقابل تحصیل برای دانشجویان کشورها فراهم شود. دانشگاه‌ها می‌توانند ظرفیت آموزش غیرحضوری خود را گسترش دهند تا در تعاملات بین‌الملل گرفتار زد و بندهای سیاسی و اختلافات بین کشوری قرار نگیرند.
وی افزود: برخی کشورهای پیشرفته مانند ایالات‌متحده و انگلستان به این نتیجه رسیده‌اند که با کمترین هزینه می‌توانند دانشجوی خارجی را به صورت غیر حضوری بپذیرند. این کشورها با اتکا بر زیرساخت‌های قوی به دانشجویان خارجی به صورت مجازی آموزش می‌دهند و شهریه هم دریافت می‌کنند.امیدوارم نظام آموزش عالی کشور با بهره گیری از تجربیات دوران کرونا بتواند با استفاده از ظرفیت آموزش مجازی زمینه اعتلای بیشتر و مؤثر با جوامع علمی داخل و خارج را فراهم نموده و کیفیت تحصیل را ارتقاء دهد.
