موضوع تقویت حافظه برای به خاطر سپردن و یادگیری مباحث درسی همواره یکی از دغدغه های دانش آموز/دانشجویان بوده است. این نوشته، پاسخی است به پرسش هایی که در زمینه چگونگی تقویت حافظه و جریان به خاطر سپردن در فرایند یادگیری مواد درسی برای آموزشگران وجود دارد. به عبارت دیگر مخاطب این مطلب نه تنها یادگیرندگان که حتی معلمان و اساتیدی هستند که سعی دارند به دانش آموز/ دانشجویان خود برای به یاد سپردن مطالب درسی با توجه به نتایج پژوهش هایی که در زمینه روان شناسی شناختی صورت گرفته است، کمک کنند.
1. با اطلاعات درگیر شوید:
چند بار برای شما اتفاق افتاده که دانشجویان همزمان با تدریس شما مشغول چک کردن تلفن همراه خود هستند و وقتی از آنها سوال می کنید پاسخ می دهند که آنها به راحتی می توانند همزمان چند کار را به هم انجام دهند؟ به دانشجویان خود خاطر نشان کنید بسیاری از ضعف های حافظه نه مشکل در بازخوانی اطلاعات و یادآوری است بلکه در اثر اختلال در سیستم کدگذاری و ذخیره روی می دهد. بسیاری از اوقات آنچه نمی توانیم به خاطر آوریم، دقیقاً مطلبی است که هرگز به خاطر نسپرده ایم!
برای آزمایش این عامل می توانید از یک آزمایش ساده که زمانی توسط نیکلسون و آدامز (1979) انجام گرفت، استفاده کنید به دانشجویان خود یک سکه بدهید و بعد از یک دقیقه از آنها بخواهید عکس روی آن را بکشند. آنها به زودی درمیابند که قادر به کشیدن درست تصویر روی سکه نیستند مثلا نمی دانند تصویر مورد نظر به سمت چپ متمایل بود یا راست یا چه جزئیاتی داشت. سپس به آنها یادآوری کنید که مشکل این نیست که آنها عکس روی سکه را فراموش کرده اند بلکه نکته دقیقا این است که آنها هرگز عکس روی آن را به خاطر نسپرده بودند!
برای به یادآوردن یک مطلب، فرد باید درگیر یک فرایند آگاهانه و کنترل شده باشد. تمام عوامل بازدارنده و مخل را حذف کرده و تنها به یک نقطه متمرکز شوند.
***
2. ارتباط عاطفی و شخصی با موضوع ایجاد کنید:
پردازش عمیق شامل فکر کردن در مورد معنی اطلاعات دریافتی و ارتباط دادن آنها با تجارب شخصی است.
برای انجام عملی این فرایند نتایج تحقیق کریک و تالوینگ (1975) می تواند مفید باشد. به دانشجویان فهرستی از صفت ها داده می شود مثل "خلاق"، "روشمند" یا "جدی" سپس از آنها سوال می شود که تلفظ و املای این کلمات چگونه است و آیا مثلا شامل حرف "د" هستند یا خیر؟ در مرحله بعد از آنها خواسته می شود در مورد هر یک از صفت ها بگویند که کدام بیانگر خود آنهاست؟ در مرحله آخر، از دانشجویان خواسته می شود که هر تعداد ممکن است کلمات را که به خاطر می آورند، بیان کنند. دانشجویان به طور کاملا محسوسی تعداد بیشتری از لغاتی را به یاد می آروند که در لیست "بیانگر خودشان" قرار داشت.
تنها گوش دادن عادی به یک سخنرانی یا خواندن ساده یک متن نمی تواند یادگیری عمیق و به خاطر آوردن مطلب را تضمین کند بلکه احساس یا فکری که فرد هنگام مطالعه یا گوش دادن به یک سخنرانی داشته، نقش موثری در میزان به یاد آوردن آن مطلب در آینده دارد. به عبارت دیگر، درگیری عاطفی با یک موضوع در میزان به یاد آوردن آن موثر است.
***
3. مثال بزنید:
وقتی به عنوان معلم مشغول تدریس مبحثی هستید، معمولا دانش آموزان/ دانشجویان از شما می خواهند که مثال هایی برای روشن شدن مطلب بزنید. گرچه مثال آوردن و توضیح دادن مصادیق یکی از مهم ترین روش های درک مطلب و یادگیری است اما بهتر است شاگردان را تشویق کنید که به جای اتکا به معلم، خودشان فکر کنند و مثال بسازند. بر اساس تحقیقات مانتیلا (1986)، هر چه دانش آموزان/ دانشجویان، مثال های بیشتری به ذهنشان بیاید و مصادیق عملی بیشتری را بیابند، یادگیری عمیق تری را تجربه می کنند.
***
4. زمینه چینی کنید:
معمولا دانشجویان عادت ندارند قبل از ورود به کلاس، متن درسی را مطالعه کنند و ترجیح می دهند موضوع درس را برای اولین بار از زبان استاد خود بشنوند و مطالعه درس را به بعد از کلاس موکول می کنند. برای اینکه اهمیت مطالعه اجمالی قبل از کلاس روشن شود می توانید بر مبنای مطالعه برنسفورد و جانسون (1972) عمل کنید به این ترتیب که به نیمی از اعضای کلاس تصویری را نشان دهید که به طور اجمالی و شماتیک محور موضوعی درس را نشان می دهد و سپس درس را آغاز کنید؛ بعد از پایان کلاس از آنها امتحانی به عمل آورید. نتایج امتحان به خوبی نشان می دهد نیمی از کلاس که قبل از آغاز درس نسبت به موضوع زمینه قبلی پیدا کرده بودند نسبت به نیم دیگر کلاس که بدون پیش زمینه وارد درس شده بودند، نمرات بالاتری کسب می کنند.
به عبارتی می توان گفت که داشتن پیش زمینه قبل از ورود به کلاس و آغاز درس به یادگیری عمیق و فرایند ذخیره، پردازش و به یاد آوردن اطلاعات کمک می کند.
***
5. هر از چندی امتحان بگیرید:
یکی از ساده ترین روش ها برای کمک به تقویت حافظه این است که از متن درسی امتحان بگیرید. مطالعات رودیجر و کارپیک (2006) در این زمینه نشان می دهد که وقتی متنی را می خوانیم و خودمان را مجبور می کنیم که بعد از مدتی آن را به یاد آوریم، احتمال اینکه متن مورد نظر در خاطر ما بماند بیش از زمانی است که متنی را تنها برای مطالعه شخصی و بدون هدف خوانده ایم.
قرار دادن چند کوئیز، امتحان یا حتی خودآزمایی در طول درس به دانشجویان شما کمک می کند، محتوای درس را بهتر بخوانند و بهتر به یاد آورند. خواندن بخشی از یک متن و سپس یک توقف کوتاه برای آزمودن آن چه از آن دریافت کرده ایم، نه تنها راه موثرتری برای تقویت حافظه و فرایند به خاطر سپردن است بلکه بسیار بهتر از زمانی که یک متن را از اول تا آخر دوبار می خوانیم، در ذهن جای می گیرد.
