تق و لق، سرسری، برای خالی نبودن عریضه؛ اگر تعارف را کنار بگذاریم زنگ آزمایشگاه در بیشتر مدارس اینچنین است، یک جور زنگ تشریفاتی، زنگی برای پر کردن برنامه. دانش‌آموزانِ نه چندان قدیمی هنوز یادشان نرفته که درآزمایشگاه، دانش‌آموز اغلب محکوم به تماشا بود؛ تماشای بِشِر، چراغ الکلی،آبفشان، اِرلن، پیپِت و استوانه‌های مدرج با چشم‌های کنجکاو. حالا هم وضع زیاد با گذشته فرق نکرده چون هنوز یا مدارس فضایی به نام آزمایشگاه ندارند یا اگر دارند مجهز نیستند و همان خرده اثاثی هم که هست بیشتر برای تماشاست نه برای لمس کردن و آغاز یک آزمون و خطا .
دیروز هفته پژوهش کلید خورد، کلی همایش و سمینار برگزارشد (کلی هم در راه است)، از 21 دانش‌آموز پژوهشگر نیز تجلیل شد، اما آنچه در این بین گم شد این‌که روحیه پژوهشگری از دوره دانش‌آموزی ایجاد می‌شود و لازمه پژوهش دست زدن به آزمون و خطاست که نیاز مسلّمش وجود امکاناتی مثل کتابخانه وآزمایشگاه است .
البته علی‌اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش به عنوان یکی از سخنرانان جشنواره تجلیل از برگزیدگان پژوهش و فناوری دانش‌آموزی جملاتی گفت که گرچه جزو بدیهیات بود اما نشان داد لااقل وزارت آموزش و پرورش می‌داند چه مسیری ایده‌آل است و باید به چه سمتی حرکت کند. او گفت: «در فرآیند تعلیم و تربیت، اگرپژوهش نباشد، تعلیم و تربیت ناقص است. بنابراین تقویت پژوهش و روحیه پرسشگری در دانش‌آموزان لازمه تعلیم و تربیت پویاست.»
این روحیه پرسشگری و پژوهشگری اما در بیشتر موارد کور می‌شود البته اگر از گروه خاصی از مدارس فاکتور بگیریم. تماشاچی بودن دانش‌آموزان در آزمایشگاه‌های مدارس، مجهز نبودن این فضاها، جدی گرفته نشدن زنگ آزمایشگاه و این که برخی مدارس حتی جایی به نام آزمایشگاه ندارند اسناد کمی نیست برای نشان دادن کورشدن ذوق پژوهش در قشر دانش‌آموز.
معلمان از کمبودها می‌گویند
می‌گوید تجهیزات آزمایشگاه اندک است، می‌گوید شاید ماهی یک بار بشود زنگ آزمایشگاه تشکیل داد، می‌گوید برای خرید مواد و تجهیزات آزمایشگاه از آموزش و پرورش کمک خواسته که کمک نکرده‌اند یعنی بودجه نداده‌اند و او نیز به‌ناچار دست به دامن اولیا شده، همان جلب مشارکت‌های مردمی به شکلی مسالمت‌آمیز .
برای باخبر شدن از حال و روز آزمایشگاه‌های مدارس دولتی با دو معلم و یک مدیر صحبت کردیم که حرف هرسه آنها یکی بود، هر سه راوی کمبودها بودند و تق و لق بودن زنگ آزمایشگاه .
یکی از این معلم‌ها که دبیر فیزیک و درس آزمایشگاه است خیال همه را راحت کرد که با آزمایشگاه‌های فقیر فعلی اگر معلم ابتکار نداشته باشد و خلاق نباشد، آزمایشگاه نه تنها برای دانش‌آموز جذاب نیست که باعث یادگیری او نیز نمی‌شود .
این حرف‌ها را اگراضافه کنیم به انتقادهایی که تابه حال به آزمایشگاه‌ها وارد شده از جمله این که وسایلش معمولا فرسوده است و از رده خارج، یا این‌که در آنها از مواد شیمیایی سرطان‌زا بدون امکانات ایمنی استفاده می‌شود یا این‌که اکثر قریب به اتفاق مدارس متصدی آزمایشگاه ندارند و درنتیجه اتاق کوچک آزمایشگاه و فایل فلزی کم‌تجهیزاتش به هم ریخته و نابسامان است، آن وقت نتیجه این می‌شود که توصیه دیروز محمد فرهادی، وزیر علوم به دانش‌آموزان را چندان شدنی ندانیم. او نیز مثل وزیر آموزش و پرورش روز گذشته سخنران جشنواره تجلیل از برگزیدگان پژوهش و فناوری دانش‌آموزی بود که گفت: «باید بخشی از وقت دانش‌آموزان در آزمایشگاه‌ها و کتابخانه‌ها صرف تحقیق شود.»
تزریق بودجه برای تجهیز آزمایشگاه‌ها
اگرسند تحول بنیادین آموزش و پرورش را از این به بعد سنجشی برای عملکرد آموزش و پرورش بدانیم، وجود آزمایشگاه‌های ناکارآمد یا بدتر، نبود آزمایشگاه در مدارس را باید انحراف از این سند بدانیم. سند تحول به دنبال دانش‌آموز پژوهشگراست؛ کسی که عطش یادگیری دارد و از آموختن تئوری عبور می‌کند و به سمت یادگیری عملی می‌رود . داشتن چنین دانش‌آموزی از نگاه سند تحول البته مستلزم معلمانی پژوهنده است که هر دو درکنار یکدیگر رشد علمی را رقم بزنند که این دو مسلما بدون داشتن امکانات به نتیجه دلخواه نمی‌رسند .
اما حالا پیگیری‌های ما به جایگاه امیدبخشی رسیده، این که آزمایشگاه‌های مدارس قرار است از حال نزار فعلی خارج شوند و از امسال بتدریج خون زیر پوست رنگ پریده‌شان بدود . منبع این خبر امیدوارکننده، سیدباقر مسلمی، معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور است که در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان کرد: وظیفه سازمان نوسازی، تجهیز مدارس تازه‌ساز است؛ مدارسی که همه تجهیزات کلاسی، اداری، کمک آموزشی و آموزشی را دریافت می‌کنند سپس به آموزش و پرورش تحویل داده می‌شود . با این حال ما پیش از این مطلع شده بودیم که برخی مدارس نوساز با این که باید قبل از تحویل، تجهیز می‌شدند اما در بخش آزمایشگاهی‌شان کمبودهای زیادی دارند، یک شیر بی‌یال و دم و اشکم واقعی .
در گفت‌وگو با باقر مسلمی، شنیده‌های ما تائید شد چون او توضیح داد در دو سال گذشته به دلیل این‌که کتاب‌های درسی تغییر کرده اما سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش هنوز بودجه تجهیزات مورد نیاز مدارس برای آزمایشگاه را به سازمان نوسازی ابلاغ نکرده، بخشی از مدارس نوساز، تجهیزات ندارند: «ما این مدارس را طلبکار خودمان می‌دانیم. »
توضیحات مسلمی شاهد خوبی است بر گفته‌های معلمان و مدیرانی که از بی‌امکاناتی برخی آزمایشگاه مدارس دولتی گله دارند و از تق و لق بودن این زنگ درسی حکایت می‌کنند؛ آزمایشگاهی که وجود خارجی نداشته باشد، درسی به این نام نیز فرمالیته است . با این حال این مقام مسئول در سازمان نوسازی مدارس یک خبر خوب نیز داشت که روزهای خوش آزمایشگاه مدارس را ترسیم می‌کند، آن هم نه تنها برای مدارس نوساز که برای مدارس چند سال ساخت و حتی فرسوده کشور .
به گفته مسلمی، نمایندگان مجلس که سال 92 برای اصلاح سیستم گرمایشی مدارس قانونی مصوب کردند و برای تامین هزینه‌های این کار، 2 درصد عوارض فروش گاز به مشترکان را کنار گذاشتند چندی پیش تجهیزات مدارس را نیز در این قانون گنجانده‌اند، طوری که از امسال به بعد مبلغی که از عوارض گاز جمع می‌شود، برای تجهیز مدارس از جمله آزمایشگاه‌ها خرج می‌شود .
مسلمی می‌گوید این رقم برای امسال 70 میلیارد تومان است که سازمان نوسازی قصد دارد آن را برای خرید تجهیزات کلاس، اداری، آموزشی و کمک آموزشی خرج کند، مبلغی که به احتمال زیاد برای سال‌های بعد بیشتر از 70 میلیارد تومان خواهد بود و بخش بزرگ‌تری از مشکلات و کمبودهای مدارس را پوشش خواهد داد . تحقق این وعده مساوی است با پرو پیمان شدن مدارس، مدارسی که سند تحول وظیفه سنگین پرورش دانش‌آموزان پژوهشگر را بر دوشش گذاشته است .
حذف کتابداران و رکود کتابخوانی
کتابخانه و آزمایشگاه دو بازوی پژوهش در مدارس‌اند که پای آزمایشگاه یک جور لنگ می‌زند و پای کتابخانه یک جور دیگر. بزرگ‌ترین مشکل کتابخانه مدارس، مجهز نبودن آن است و کتاب‌های اندک و به روز نبودن آن .درکنار این اما حذف کتابدار از پست‌های سازمانی وزارت آموزش و پرورش از جمله از مدارس کشور دغدغه‌ای دیگر است. بعد از این حذف، دربیشتر موارد مربیان پرورشی جای کتابداران را گرفتند؛ مربیانی با هزار وظیفه ریز و درشت. درعوض جایش را به صلاحدید وزارتخانه، کتاب‌یاران گرفتند؛ همان دانش‌آموزان مدارس که سررشته‌ای از این کار ندارند.
