یکی از راه های ایجاد بحث و گفتگو حول موضوعات درسی در کلاس درس، استفاده از طبقه بندی شناختی بلوم است. این طبقه بندی، سطوح یادگیری و درک مطلب را به صورت طبقه بندی شده ارائه می کند و برای هر طبقه، نشانه هایی خاصی را در نظر می گیرد که می تواند نه تنها برای تعیین اهداف آموزشی درس که حتی برای پیش بردن یک بحث کلاسی مفید، موثر باشد.
طبقه بندی شناختی بلوم از تفکر سطح پائین شروع می شود و تا سطوح بالاتری که متضمن استفاده از تفکر سطح بالا و عمیق است، پیش می رود. البته شایان ذکر است که بنجامین بلوم در سال 1956 برای نخستین بار این رده بندی شناختی را پیشنهاد کرد که شامل این مراحل بود: دانش (اطلاعات)، فهمیدن، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب و سرانجام، نقد و ارزیابی. البته گروهی از محققان علوم تربیتی، در سال 2001، این رده بندی شناختی را مورد بازبینی و ویرایش قرار دادند و نهایتا امروزه از نسخه ویرایش شده طبقه بندی بلوم استفاده می شود که شامل این مراحل است: دانش (اطلاعات)، فهمیدن (درک مطلب)، کاربرد، تجزیه و تحلیل، نقد و ارزیابی و در آخر ابداع و آفرینش.
برای آغاز یک بحث بر اساس طبقه بندی شناختی بلوم می توانید به این ترتیب عمل کنید:
به جای اینکه بحث را با یک سوال چالشی سطح بالا شروع کنید، بهتر است، یکی دو سوال مبتنی بر حافظه از دانش آموزان/ دانشجویان بپرسید. سوالاتی که اطلاعات را می سنجند معمولا سوالاتی هستند که با این کلمات آغاز می شوند "چه کسی"، "کجا"، "چه زمانی"، "چه کاری/ چیزی" را انجام داده است؟ اطلاعاتی که بر مبنای حافظه، بنا شده باشند معمولا در مورد اسامی، تاریخ ها و مکان ها هستند یا معنی کلمات را مورد سوال قرار می دهند. فراموش نکنید که نباید مدت زیادی از وقت کلاس را به طرح سوالات حافظه ای بگذرانید هم به این خاطر که اطلاعات صرف، چندان عمیق نیستند و دوم اینکه دانش آموزان/دانشجویان معمولا دوست ندارند بیش از حد اطلاعاتشان را به رخ همکلاسی ها بکشند و ماندن بیش از حد در این فاز سبب کاهش مشارکت می شود.
در مرحله بعدی خوب است که جنس سوالات را کم کم وارد طبقه بالاتر یعنی مرحله "فهمیدن یا درک مطلب" نمائید. به این ترتیب که پرسش هایی را طرح کنید که میزان درک مطلب و درونی شدن اطلاعات را هدف قرار می دهد. وقتی از دانش آموزان/ دانشجویان می خواهید موضوع درس را به زبان خود توضیح دهند، خلاصه کنند یا ترجمه نمایند، یعنی وارد مرحله دوم از طبقه بندی بلوم شده اید.
مرحله بعدی از طبقه بندی بلوم، مرحل کاربرد است که در یک بحث کلاسی می توانید سوالاتی را در مورد کاربرد موضوع درس در زندگی روزمره مطرح کنید. روش حل مسئله و کاربرد آنچه یاد گرفته اند در عرصه عمل می تواند موضوع پرسش های بعدی شما در این مرحله باشد.
برای بالا بردن سطح گفت و گو می توانید رفته رفته وارد مرحله، تجزیه و تحلیل شوید در این هنگام سوالات شما می تواند حول موضوعاتی نظیر مقایسه کردن، تشخیص عوامل زمینه ساز یا موثر بر شکل گیری یک اتفاق یا پدیده علمی دور بزند. همچنین سوالاتی که علل و عوامل به وجود آورنده، تشدید کننده یا کاهنده را نشانه می گیرند سوالاتی در طبقه تجزیه و تحلیل هستند. شناخت فرضیه ها و نتیجه گیری هایی که از مطلب مورد بحث توسط کارشناسان به عمل آمده نیز می تواند در این مرحله قرار بگیرد.
یک پله بالاتر از مرحله تجزیه و تحلیل، در ویرایش جدید از رده بندی شناختی بلوم، مرحله نقد و ارزیابی است بنابراین سوالات شما در این مرحله باید به ارزیابی و نقد و بررسی موضوع بحث بپردازد. از دانش آموزان/ دانشجویان بپرسید که آیا با دیدگاه های نویسنده یا نظریه پرداز مورد بحث موافق هستند یا خیر و دلایل خود را بیان کنند. اینکه گزاره یا نظریه مورد بحث چه نقاط قوت و ضعفی دارد به چه سوالاتی پاسخ می دهد و در چه قسمت هایی ناقص یا ناکارآمد است، اینها همه می توانند موضوعاتی برای بحث عمیق در مرحله نقد و ارزیابی بلوم باشند.
برای اینکه بحث در مرحله ابداع و آفرینش به اوج برسد، ممکن است فرصت کلاس شما به پایان رسیده باشد زیرا در این مرحله دانش آموزان/ دانشجویان برای اینکه بتوانند از مرحله قبلی پا فراتر نهند و وارد فاز ابداع و آفرینندگی شوند، باید از تسلط کامل برخوردار باشند و فرصتی برای خلاقیت و درانداختن طرحی نو بر اساس آنچه آموخته اند را داشته باشند بنابراین معمولا سوالاتی که در این مرحله طرح می شود، پاسخ های قطعی و فوری ندارد و بیشتر برای ایجاد انگیزه جهت ابداع و انشاء در جلسات بعدی یا فرصت های بعدی مطرح می شوند تا در این بازه زمانی، داشن آموزان/ دانشجویان فرصتی برای تفکر همراه با خلاقیت داشته باشند و حرفی نو و طرحی نو دراندازند.
در اینجا سوالاتی که می تواند در هر مرحله از طبقه بندی شناختی بلوم برای اطمینان از عمیق تر شدن بحث و یادگیری مطرح شود، به تفکیک هر مرحله فهرست شده اند:
مرحله دانش (اطلاعات):
چه کسی ....؟
چه اتفاقی....؟
چه زمانی.....؟
معنی عبارت/ کلمه .... چیست؟
مراحل یک فرایند .... به ترتیب کدامند؟
.... را نام ببرید.
.... را فهرست کنید.
مرحله فهمیدن (درک مطلب):
.... را به زبان خودتان بازگو کنید.
.... را به زبان ساده توضیح دهید.
.... را به زبان ساده خلاصه کنید.
متن .... را ترجمه کنید.
مرحله کاربرد:
در مورد .... مثال بزنید.
چه مصادیقی در مورد ..... وجود دارد؟
به نظر شما راه حل مسئله چیست؟
چگونه از آنچه یاد گرفته اید در یک موقعیت واقعی یا فرضی استفاده می کنید؟
مرحله تجزیه و تحلیل:
چه تفاوت هایی بین .... و .... وجود دارد؟
چه شباهت هایی بین .... و .... وجود دارد؟
ارکان تشکیل دهنده ..... چیستند؟
شواهد و مدارک ارائه شده در مورد ..... چیست؟
چه پیش فرض هایی پشت این ادّعا وجود دارد؟
مرحله نقد و ارزیابی:
انتخاب شما چیست و چرا؟
آیا با نظریه یا ادعای مطرح شده موافق هستید؟ دلایل شما چیست؟
به نظر شما نتیجه گیری نهایی، معتبر است؟ دلایل شما چیست؟
موضع شما در قبال این نظریه چیست و چگونه از موضع خودتان دفاع می کنید؟
چه نمره ای به .... می دهید؟
چگونه .... را ارزیابی می کنید؟
نظر نهایی شما در مورد اعتبار، صحت و قابل دفاع بودن ..... چیست؟
مرحله ابداع و آفرینش:
در مورد ... به چه نتایجی رسیدید؟
آیا می توانید .... را تعمیم بدهید؟
شما چه طرحی در مورد .... طراحی/ سازماندهی خواهید کرد؟
چگونه می توانید طرح موجود را سازگار کنید، بهبود بخشید یا اصلاح نمایید؟
آیا می توانید نقاط ضعف، ایرادها و تناقض های طرح .... را برطرف کنید؟
از تمام آنچه تا کنون یادگرفته اید، شما چه طرح/ مدل/ ساختار... جدیدی را پیشنهاد می کنید؟
