نسل ها ست که بسیاری از دانش آموزان این تصور باطل را دارند که با نخوابیدن و شب زنده داری در شب امتحان، نتایج مطلوبی به دست می آورند. بسیاری از نوجوانان شب ها تا دیر وقت به مطالعه می پردازند و به این وسیله امیدوارند نمرات بهتری بگیرند. اما مجله علمی رشد کودک1، به تازگی پژوهشی را منتشر کرده است که این دیدگاه را زیر سوال می برد. در این تحقیق 353 دانش آموز مدارس لوس آنجلس به مدت 14 روز مورد آزمایش قرار گرفتند. درا ین پژوهش ساعات خواب و بیداری، عملکرد تحصیلی در مدرسه، میزان فهم دروس، عملکرد در امتحانات و تکالیف مورد بررسی قرار گرفت.
گرچه پیش فرض محققان این بود که مطالعه تا نیمه های شب بر میزان تمرکز، حضور ذهن و یادگیری در کلاس درس تاثیر منفی دارد اما شگفت آنکه محققان دریافتند کاهش ساعات خواب شبانه علاوه بر تاثیر منفی بر یادگیری، بر عملکرد دانش آموزان در امتحانات و تکالیف نیز اثر مخربی دارد. هر چه ساعات خواب شبانه کاهش می یاد، مشکلات بیشتری در روز بعد بروز می کند با این حال بسیاری از نوجوانان فکر می کنند شب زنده داری و درس خواندن تا پاسی از شب برایشان مفید است اما حتی اگر یک بار بیدار ماندن، نمره شما را در یک امتحان بهبود دهد، تکرار این عمل هزینه بیشتری برای شما ایجاد می کند.
در تحقیق دیگری که توسط تیم پژوهشی دانشگاه یورک2 انجام گرفته محققان دریافته اند خواب کافی بر مهارت های زبان آموزی کودکان موثر است. در این تحقیق مشخص شده است قابلیت به خاطر آوردن کلمات جدید 12 ساعت پس از یادگیری اولیه، در کودکانی که خواب کافی دارند بیشتر است. دکتر لیزا هندرسون3، مدیر این تیم تحقیقاتی می گوید: " قابلیت به یاد آوردن کلمات جدید فراگرفته شده، یک هفته پس از یادگیری در کودکانی که خواب کافی دارند بسیار بهتر از کودکانی است که کم خواب هستند."
چرا دانش آموزان به خواب نیاز دارند؟
واقعیت این است که بدن به خواب نیاز دارد. خواب از مراحل مختلفی تشکیل شده است که هر کدام، وظیفه خاصی در خدمت رسانی به سلامت بدن ایفا می کنند. به طور کلی خواب از چهار مرحله تشکیل شده است مراحل یک و دو به سرعت می گذرند و بدن را برای رسیدن به مراحل سوم و چهارم آماده می کنند. در این مراحل نورن ها و سلول های عصبی مغز ریتم منظمی می گیرند و بدن وارد فاز ترمیم خود می شود. سیستم ایمنی و قلب و عروق احیا می شوند که بر متابولیسم و رشد ماهیچه ها اثر می گذارند.
دکتر مت کارتر4، استاد دانشگاه واشنگتن در این باره می گوید: " یک خواب خوب شبانه با مرتب کردن آنچه دیروز دریافت کرده اید، شما را برای لذت بردن از روز بعد آماده می کند." بعد از شش تا هشت ساعت خواب معمول شبانه، مغز فرصت تجدید قوای خود را در مرحله حرکت سریع چشم5 (REM) به دست می آورد. در این مرحله مغز سیناپس های عصبی غیر ضروری را که در طول روز ایجاد شده اند از بین می برد، سیناپس های ضروری به وجود آمده را حفظ می کند و با تجدید سازمان و منظم کردن دریافتی های مغز، ذهن شما را برای یادگیری در روز بعد آماده می کند. به گفته دکتر کارتر، مغز در مرحله حرکات سریع چشم که در خواب اتفاق می افتد، به طور سریع مسیرهای عصبی ایجاد شده را چندین بار می پیماید تا مسیر به وجود آمده را تقویت و تحکیم کند و همزمان سیناپس های غیر ضروری و جزئی را پاک می کند. این دقیقا نکته ای است که توضیح می دهد چرا بعد از یک شب زنده داری و کم خوابی، قوه تمرکز و حضور ذهن در روز بعد کاهش می یابد و فرد قادر نیست بر روی مطالب تمرکز کافی داشته باشد و میزان یادگیری به شدت کاهش می یابد. چراکه مغز فرصت نداشته در مرحله خواب عمیق در حرکات سریع چشم، ارتباطات غیر ضروری را از مغز پاک کند و جا را برای اندوخته ها جدید در روز بعد باز کند.
راهکار
مادلین لوین6، نویسنده کتاب " آموزش مناسب کودکان7" معتقد است که مدارس به خصوص دبیرستان ها باید برنامه روزانه خود را بر اساس احترام به نیاز خواب نوجوانان تنظیم نمایند. به این ترتیب او پیشنهاد می کند که مدارس ساعات کار خود را از 8 صبح به ساعت 10 منتقل کنند. تا امکان بهره گیری از خواب کافی را برای کودکان و نوجوانان فراهم کنند. او بر این باور است که دیرتر شروع شدن ساعات کاری مدارس، بر میزان یادگیری و تمرکز کودکان اثر مثبتی دارد.
دکتر کارتر در این زمینه توضیح می دهد که بسیاری از مردم به اشتباه فکر می کنند خواب نیازی مختص کودکان است و نیاز به آن با بالا رفتن سن و سال کمتر می شود ولی حقیقت این است که نوجوانان بسیار بیشتر از آنچه تصور می شود به خواب کافی نیاز دارند. بدن آنها به سبب تغییرات هورمونی متاثر از بلوغ، نیاز زیادی به خوب کافی دارد. بنابراین برنامه ریزی مناسب برای خواب کافی نوجوانان بسیار مهم است و والدین و آموزگاران باید متوجه باشند که دانش آموزان را تشویق به بیدار ماندن در شب ها و مطالعه دروس نکنند بلکه بالعکس مشوق خواب و استراحت کافی و درس خواندن در طول روز باشند.
متاسفانه علیرغم تحقیقات و مستندات زیادی که بر اهمیت ساعات استراحت و خواب شبانه برای کودکان و نوجوانان تاکید دارند، میل فزاینده ای برای کسر ساعات خواب و جایگزین کردن فعالیت های فوق برنامه، تکالیف و مشق شب در مدارس و نیز در بین والدین وجود دارد. به نظر می رسد هنوز بسیاری از مردم و مسئولین استراحت را نوعی اتلاف وقت می دانند و می خواهند برای تمام ساعات بیداری کودکان برنامه ریزی کنند.
