ماجرای دختر دانشجویی که در یکی از شب‌های مرداد امسال چند دقیقه دیرتر از وقت قانونی به خوابگاه رسیده بود و ناچار شد آن شب را در خیابان‌های تهران و بعد هم در ترمینال اتوبوسرانی بگذراند، حالا دارد به ماجرایی کشدار تبدیل می‌شود. چند روز طول کشید تا مشخص شود خوابگاهی که راضی شده این دختر بعد از 22 و 30 دقیقه شب در خیابان‌ها آواره شود و بساط بی‌پناهی‌اش را به یکی از ترمینال‌های پایتخت ببرد، خوابگاهی بی‌مجوز بوده است.
با آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها بویژه با پذیرش دانشجویان جدید، مساله خوابگاه برای دانشجویانی که از شهری به شهر دیگری آمده‌اند، دغدغه‌ای است که نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود. برخی دانشگاه‌ها با ظرفیت محدود خوابگاهی به پذیرش دانشجو اقدام می‌کنند. برخی با انعقاد قرارداد با مراکز خوابگاهی خصوصی بار خود را سبک کرده و خیال دانشجویان را راحت می‌کنند. می‌ماند بخشی از دانشجویان که خودشان باید فکری به حال اسکان در شهری غریب کنند. توصیه ما به این دانشجویان و خانواده‌های آنان وسواس در انتخاب محل اسکان دانشجویان (بویژه دختران) است. اطمینان نسبت به قانونی بودن خوابگاه، مدیریت آن و معرفی و استعلام از دانشگاه جزو کارهایی است که باید انجام گیرد.
آنچه در سال‌های اخیر واقع شده و اخباری که از خوابگاه‌ها به بیرون درز کرده، اما نشان می‌دهد در برخی خوابگاه‌ها ضوابط و نظارت‌های قانونی رعایت نمی‌شود که البته سهم خوابگاه‌های غیرمجاز بیشتر از مجازهاست که همین سبب می‌شود دغدغه وجود این مراکز و حیات زیرپوستی آنها در شهرهای مختلف کشور همزمان با نزدیک شدن به سال تحصیلی جانی دوباره بگیرد. در این میان در سال‌های اخیر مشاهده شده که وظیفه نظارتی وزارتخانه‌های علوم و بهداشت یا دانشگاه‌هایی با تعداد دانشجوی بالا نظیر دانشگاه آزاد کمرنگ‌تر از قبل شده است. علاوه بر این، خوابگاه‌های غیرمجاز تهدیدی برای امنیت دانشجویان نیز محسوب می‌شود چون خوابگاهی که موفق به دریافت مجوز نشده حتما نتوانسته استانداردهای لازم را رعایت کند و همین استانداردهای تامین نشده در فضا و امکانات، زمینه‌ساز وقوع مشکلات جدی است، بویژه برای دانشجویان دختر که نسبت به پسران شرایط حساس‌تر و دشوارتری دارند.
خصوصی‌سازی؛ خطر یا فرصت؟
در ایران حدود چهار میلیون دانشجو وجود دارد که حدود 200 هزار نفر از آنها خوابگاهی هستند، البته این رقم می‌تواند بالاتر از این باشد چون نیازها بیش از امکانات موجود است و بناچار گروهی از دانشجویان ناامید از دریافت خوابگاه ، برای اقامت در شهر محل تحصیل به روش‌های دیگر فکر می‌کنند. در مجموع سه نوع خوابگاه در کشور وجود دارد که خوابگاه‌های ملکی (متعلق به وزارت علوم)، خوابگاه‌های استیجاری (صندوق رفاه ودیعه آن را تامین می‌کند) و خوابگاه‌های خودگردان را شامل می‌شود که خوابگاه نوع اول بسیار اندک و خوابگاه نوع سوم بشدت در حال رشد است.
این وضع نیز توجیه قانونی دارد که در برنامه پنجم توسعه مورد تاکید قرار گرفته، چنانچه نویسندگان این قانون، وزارت علوم را به خصوصی‌سازی موظف کرده‌اند تا هر سال 20 درصد خوابگاه‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنند و تا پایان سال 94 (پایان برنامه پنجم توسعه) این رقم را به صد درصد برسانند و بار دولت در این بخش را کاملا بر دوش بخش خصوصی بگذارند. البته خصوصی‌سازی می‌تواند یک فرصت باشد چون بار دولت را سبک می‌کند و به بخش غیردولتی مجال عرض‌اندام می‌دهد.بدیهی است فقط با نظارت وزارت علوم و دیگر مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها بر عملکرد خوابگاه‌های غیردولتی است که می‌توان تهدیدهای احتمالی را به فرصتی تبدیل کرد که هم مراکز دانشگاهی از این مشکل رهایی یابند هم دانشجویان و خانواده‌های آنان خیالی آسوده داشته باشند.
تفاهم‌نامه سال 92 چه شد؟
خرداد 92 رئیس پلیس اداره اماکن ناجا و رئیس وقت صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند که به نظر می‌رسید مقدمه‌ای باشد بر اصلاح این روند نگران‌کننده. هدف از نوشتن این تفاهم‌نامه این بود که پلیس بتواند با دستی بازتر با خوابگاه‌های غیرمجاز برخورد کند و آنها را تا مرحله تعطیلی بکشاند. اما پلیس تنها نیرویی نیست که این تفاهم‌نامه روی قدرتش حساب می‌کند، بلکه اصل کار روی دوش صندوق رفاه، دانشگاه‌ها و تعاونی خوابگاه‌داران غیردولتی است تا در طول سال، خوابگاه‌های غیرمجاز را شناسایی کنند و گزارش آن را به پلیس بدهند و آن وقت بساط غیرمجازها جمع شود. در واقع طبق توافق سال قبل، مسئولیت اصلی حمایت از دانشجویان نیازمند به خوابگاه بر دوش وزارت علوم و دانشگاه‌های زیرمجموعه است، بویژه آنجا که تاکید شده دانشگاه‌ها موظفند دانشجویان را به خوابگاه‌های غیردولتی مجاز معرفی کنند.
اما شواهد نشان می‌دهد این وظیفه، نصفه و نیمه انجام می‌شود و در برخی نقاط کشور به دست فراموشی سپرده شده است. ولی برای این که قضاوت را به شنیده‌های خود محدود نکنیم با رئیس صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم تماس گرفتیم که البته به علت مشغله وی، مکالمه‌ای میانمان رد و بدل نشد و پیگیری‌ها نشان داد معاونان وی نیز از هرگونه ابراز عقیده بدون هماهنگی با رئیس منع شده‌اند. البته آن‌طور که ایسنا پیگیری کرده، رئیس هیات‌مدیره شرکت تعاونی خوابگاه‌های خودگردان برای ضعف نظارت‌ها بر خوابگاه‌های غیرمجاز یک توضیح دارد و آن این که برخورد با این اقامتگاه‌ها سخت است و نمی‌توان آنها را براحتی پلمب کرد. در واقع شوکتی، نگران برهم خوردن آرامش ساکنان این گونه خوابگاه‌ها و سرگردانی آنها در طول سال تحصیلی است که البته اگر او به مفاد تفاهم‌نامه واقف بود، می‌دانست که در آن آمده برای رفاه حال دانشجویان، پلیس باید تابستان‌ها برای جمع‌آوری خوابگاه‌های غیرمجاز اقدام کند نه درست در بحبوحه سال تحصیلی که دانشجویان بی‌سرپناه شوند.
پس معلوم است که توپ نظارت بر خوابگاه‌های غیرمجاز و جمع‌آوری آنها از سال قبل تا امروز در زمین مسئولان پا به پا می‌شود و بدون آن که ثمری عاید دانشجویان شود، خوابگاه‌داران به حیات خود ادامه می‌دهند و همچنان از قبال دانشجویان سود می‌برند. به اذعان رئیس هیات‌مدیره شرکت تعاونی خوابگاه‌های خودگردان، در کشور 418 خوابگاه خصوصی وجود دارد که فقط 280 مورد از آنها مجوز دارند، در حالی که شک نداریم تعداد خوابگاه‌هایی که به شماره درنیامده‌اند و حرکت زیرپوستی دارند بیش از این آمار است؛ خوابگاه‌هایی که گاهی علاوه بر دانشجو، کارمند و کارگر و بی‌خانمان‌ها را نیز می‌پذیرند و گاهی اوقات آن‌قدر قادر به تامین امنیت دانشجویان نیستند که آنها مجبور می‌شوند مثل بعضی از شهرهای شرقی و جنوبی کشور با خود سلاح سرد حمل کنند.
دردسرهای‌های ساکن شدن در خوابگاه‌های غیرمجاز
* سرقت از ساکنان چنین مراکزی، از معمولی‌ترین شکایت‌های دانشجویان است.
* رسیدگی به شکایت احتمالی دانشجویان به علت غیرمجاز بودن مرکز، روند فرسایشی پیدا کرده و در نتیجه جبران هرگونه خسارت دست‌کم زمانبر خواهد بود.
* امکان پذیرش افرادی که دانشجو نیستند، در این خوابگاه‌ها بسیار بالاست.
* زندگی دانشجویان در کنار افرادی که هدفی جز تحصیل دارند، سبب دلسرد شدن دانشجویان نسبت به ادامه تحصیل می‌شود.
* سختگیری‌های بی‌ضابطه در این مراکز سبب بروز مشکلات عدیده‌ای برای ساکنان آن می‌شود.
* شهریه‌های غیرمنطقی از دانشجویان دریافت می‌شود.
* احتمال رفت و آمد افراد غیرموجه در این مراکز وجود دارد.
* مسئولان چنین مراکزی، آموزش‌های لازم را درباره نحوه حل و فصل مشکلات دانشجویی ندیده‌اند، به همین علت مشکلات کوچک در این مراکز به مسائل غیر قابل حد بدل می‌شود.
* استعمال و توزیع مواد مخدر در این مراکز دور از ذهن نیست.
* خوابگاه‌های غیرمجاز معمولا به دانشگاه‌ها نزدیک نیست، به همین علت دانشجویان برای رفت و آمد نیز با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
* چنین مراکزی اغلب در نقاطی از شهر تاسیس می‌شود که دسترسی دانشجویان به وسایل حمل و نقل عمومی آسان نیست.
* خوابگاه‌های غیرمجاز معمولا در ساختمان‌های فرسوده، محله‌های شلوغ و در حاشیه شهر قرار دارند؛ این مسائل سبب بروز مشکلاتی برای دانشجویان می‌شود.
* محیط این مراکز با توجه به نیاز دانشجویان طراحی نشده، به این علت نیازهای حداقلی آنها برطرف نمی‌شود.
* گزینش افرادی که به عنوان نگهبان در این مراکز به کار گرفته می‌شوند، بخوبی صورت نمی‌گیرد، بنابراین احتمال استخدام افرادی با سوءسابقه در چنین خوابگاه‌هایی وجود دارد.
